Een monumentaal landschap in ontwikkeling

De vesting van Zaltbommel is een gaaf bewaard ensemble van wallen, grachten, bastions, stadsmuren en parken, ingesloten tussen de twee Waalarmen. Eeuwenlang beschermden de vestingwerken de stad tegen belegering en overstroming – vandaag beschermen ze iets anders: identiteit, samenhang en ruimtelijke kwaliteit. Sinds 2014 werken we aan een visie die het rijksmonument benadert als levend stadslandschap, niet als stilstaand erfgoed. Wat begon als cultuurhistorische analyse groeide uit tot een integrale aanpak van restauratie, ontwerp en beheer. Die visie vormt nu het toetsingskader voor nieuwe initiatieven – met ruimte voor verandering, zolang die past  binnen het historische patroon van de vesting.

Tien jaar werken aan de vesting

Analyse en visie (2014-2015)

Het traject start in 2014 met de integrale visiekaart ‘Zaltbommel van Waal tot Waal’. Vier historische lagen worden zichtbaar: het 19e-eeuwse ontwerp van De Virieu, de Engelse landschapsstijl, de relatie met de stad en het rivierenlandschap. De kaart markeert verstoorde structuren, blinde vlekken en potenties voor herstel – niet als eindbeeld, maar als richtinggevend instrument voor ontwerp, beleid en beheer.
In 2015 volgt een eerste restauratieplan, met het Oranjebolwerk en Lage Singelbolwerk als pilootlocaties. De oorspronkelijke opzet – met kenmerkende zichtlijnen, waterpartijen en padenstructuur – vormt het uitgangspunt. Beplanting, paden en open ruimtes worden herzien. Recreatief gebruik en cultuurhistorisch behoud worden expliciet met elkaar verbonden.

Restauratie van bolwerken (2018-2024)

Tussen 2018 en 2024 volgen adviezen voor het Beerebolwerk en Hoge Singelbolwerk – waarin ecologie, gebruikswaarde en cultuurhistorie worden verweven. Dichtgegroeide taluds worden uitgevlakt, paden worden verlegd en zichtlijnen heropend. De nieuwe beplantingen zijn deels geïnspireerd op originele bestellijsten uit het stadsarchief. De ingrepen balanceren tussen erfgoed en beleving, tussen robuuste structuur en subtiele aanpassing.

Verfijning en beheer (2024-2025)

In 2024-2025 wordt het traject afgerond met ‘Puntjes op de i’: een evaluatie van eerdere ingrepen, en de opmaak van een concreet beheerplan – zodat de visie ook in de toekomst het kompas blijft voor ontwerp en onderhoud.

Tegenslag als hefboom

Op 28 januari 2018 richtte de Uiterwaardencross onverwacht veel schade aan in het wallenpark. Kwetsbare taluds en graspaden raakten zwaar beschadigd. De gebeurtenis dwong gemeente en ontwerpers om snel te schakelen – en bood tegelijk een kans: het restauratieplan werd versneld en meteen gekoppeld aan de visie. Zo ontstond een samenhangend herstel van zichtlijnen, beplanting en gebruik. Of hoe een tegenslag het begin kan zijn van iets beters – als de koers helder is.

Een stadsrand met identiteit en structuur

Vandaag de dag is de vesting van Zaltbommel een samenhangend stadspark met karakter. Entrees zijn versterkt en herkenbaar gemaakt, historische zichtlijnen werden hersteld, grachten opengemaakt, wallen opgeknapt. In september 2025 volgt de restauratie van de Gamerschepoort als laatste fase. Het beheerplan zet in op ecologisch maaibeheer, herstel van boomstructuren, en integraal onderhoud – dat past bij de historische betekenis en de hedendaagse gebruiksdruk.

De vesting is terug zichtbaar als een geheel: toegankelijk en met respect voor haar verleden. Geen afgesloten monument, maar een open stadspark dat zich blijft ontwikkelen.