Grootse aanpak van de culturele pleinen

De stad Deventer ontwikkelt op voortvarende en passende wijze diverse culturele instellingen in haar binnenstad, en denkt na over de bijbehorende transformatie van de buitenruimtes. BoschSlabbers werd gevraagd om dat proces aan te vullen met een gedragen schetsontwerp voor de ‘Lebuinuspleinen’, te beginnen met het Grote Kerkhof.

Uitgaande van het uitbundige applaus na de drukbezochte presentatie in het stadhuis (maart 2020) konden inwoners, ondernemers en andere betrokkenen zich goed vinden in het ontwerp. De nieuwe inrichting omvat een waterspeelplek, meer bomen en toepasselijke verharding die de Lebuinuskerk en andere omliggende historische bebouwing beter tot hun recht laten komen.

Kussende pleinen

Op de plek waar de Hanzestad Deventer is ontstaan, staat de overweldigend grote Lebuinuskerk. Het bijbehorende voormalige kerkhof en de omliggende pleinen misten echter deze grandeur. Decennialange verwaarlozing zorgde voor een rommelige inrichting van de pleinen: hobbelig asfalt op de Stromarkt, een overvolle Nieuwe Markt met fantasieloze parkeervakken en een kaal, onaantrekkelijk Grote Kerkhof. We onderzochten wat de pleinen met elkaar verbindt. Alsof ze elkaar kussen gaan ze naadloos in elkaar over, en verzorgen een warm welkom als je vanaf de IJssel de stad inloopt. Een totaalcompositie lag voor de hand.

Draagvlak door dialoog

De grootste uitdaging was echter niet een goed nieuw pleinontwerp, maar een breed gedragen plan met slaagkansen dat daadwerkelijk gerealiseerd zou kunnen worden. Bewoners en ondernemers waren bij aanvang namelijk sceptisch over de herinrichting, vanwege eerdere plannen die geen rekening hielden met ondernemerschap en historische context – wat tot veel weerstand had geleid. En dus gingen we in gesprek, waarbij een ontspannen maar intensief participatietraject uiteindelijk leidde tot een breed gedragen project. Of hoe je na een gemeenschappelijke ontdekkingstocht samen tot het beste ontwerp komt.

Middeleeuwse uitstraling

In de 8e eeuw stak missionaris Lebuinus de IJssel over om op een rivierduin een houten kerk te bouwen. Dit wapenfeit diende als directe inspiratiebron voor de Lebuinusmasten: ‘lichtstaffen’ die verwijzen naar de missionarisstaf, en die de huidige Lebuinuskerk letterlijk in het licht zetten. Het straatwerk in bak- en natuursteen markeert de route naar de ingang van de kerk, versterkt de middeleeuwse uitstraling en laat de pleinen beter aansluiten op de historische panden rondom. Stoepjes voor oude panden zijn hersteld, geveltuintjes en nieuwe bomen geven de pleinen een gemoedelijke sfeer. De locatie van terrassen op het Grote Kerkhof is geoptimaliseerd met extra zonuren terwijl het autoverkeer op afstand blijft. Een fonteinvloer weerspiegelt de Lebuinuskerk en biedt kinderen watervertier: het is exact die combinatie van grandeur en gemoedelijkheid die we vonden passen bij deze bijzondere plek.

Dichterlijke boomcirkels

Van Erasmus tot Typhoon en van Jeremia tot Boudewijn Betzema: hun dichterlijke teksten kregen een unieke plek op het Grote Kerkhof. Rondom de bomen op het plein zijn messing boomcirkels met tekstfragmenten geplaatst. De woorden maken de geschiedenis tastbaar aanwezig, op een plek waar doorheen de tijd niet minder dan 40.000 mensen begraven werden.

Eeuwenoude pleinen duurzaam de toekomst in

De herinrichting van de Lebuinuspleinen houdt op verschillende manieren rekening met klimaatverandering in het hart van de historische stad:

Bomen, groen en verkoeling – De toegenomen hoeveelheid groen in de binnenstad geeft meer en beter verspreide schaduw, wat zorgt voor minder hittestress. Naast de 28 bomen die blijven staan, komen er in totaal 21 nieuwe bij. Omdat niet alle bestaande bomen in topconditie verkeerden, werden verschillende nieuwe soorten aangeplant. Hierdoor voorkomen we dat door ziekte ineens alle bomen het loodje zouden leggen. Bestaande bomen krijgen een ‘bomen-APK’ door grondverbetering. Tegenover de Botermarkt maakt een deel van de huidige bestrating plaats voor bloemen, planten en hagen. Wie ’s zomers verkoeling zoekt, kan neerstrijken op het terras onder de schaduwrijke bomen. De grote waterspiegel creëert als speelplek veel verdamping – wat ook verkoelend werkt.

Materiaalgebruik – De verharding van het voormalige Grote Kerkhof bestond voor een groot deel uit een ratjetoe van gebakken dikformaat klinkers. Deze zijn gecombineerd en hergebruikt tot een gemeleerde mix, waarmee nieuwe CO2-uitstoot door wegtransport werd voorkomen. Rondom de Lebuinuskerk bestaat het nieuwe plein uit halfverharding van regionaal Achterhoeks Padvast. De waterdoorlaatbaarheid in combinatie met de lichte kleur heeft een positief effect op hittestress. Voeg daaraan een uitgekiend lichtplan met LED-verlichting toe, en de Lebuinuspleinen vormen een prachtig sfeervol decor.

Afkoppeling hemelwater – Met de herinrichting van de Lebuinuspleinen werden de bestaande straten, een deel van de Mariakerk en het gigantische dak van de Lebuinuskerk volledig van de riolering ontkoppeld. Het hemelwater komt in een nieuw, afzonderlijk infiltratiestelsel terecht dat regenwater buffert waardoor het langzaam infiltreert in de zandige ondergrond.

Hoogteprofiel nieuwe inrichting – Bovendien is de nieuwe openbare ruimte zo ingericht, dat ze bij hevige regenval zelf als buffer kan dienen. Zo is de Stromarkt (net als de toekomstige Nieuwe Markt) voorzien van een zogenaamd ‘hol’ profiel. Door de bestrating onder afschot weg van de gevels toe te passen, kan hemelwater worden opgevangen in een goot – op grotere afstand van de bebouwing. Tegelijk wordt ook het natuurlijke afschot richting de IJssel niet verstoord. Het vervult de functie van ‘calamiteitenbuffer’, zodat individuele panden gevrijwaard blijven van wateroverlast.