Grenzen aan de maakbaarheid

Eeuwenlang hebben we land en water naar onze hand gezet. Internationaal wordt Nederland geroemd om zijn landschapsbeheer. We hebben zachte bodems opgehoogd, waterlopen aangelegd en land gewonnen uit de zee. Maar nu lopen we tegen de grenzen van dat systeem aan.

Op Waterbasis is een beeldend pleidooi voor een nieuw perspectief op water en bodem in het Nederlandse landschap. BoschSlabbers, Deltares en Sweco slaan de handen in elkaar voor een prikkelend essay dat aantoont hoe we met het oog op toekomstige ontwikkelingen ons landgebruik beter kunnen afstemmen op de mogelijkheden en beperkingen van land en water.

Ruimtelijke ordening op waterbasis

Onze ondergrond is voor verschillende gebruiksfuncties nu al te slap, steeds vaker te nat of te droog, en op termijn te zout of zelfs gevaarlijk. Water- en bodemsystemen zullen in de toekomst niet meer in staat zijn om broodnodige ecosysteemdiensten – zoals efficiënte voedselproductie en schone lucht – te blijven leveren. Een ruimtelijke herordening Op Waterbasis kan hierop een antwoord bieden.

Op Waterbasis stelt een herziening van de klassieke lagenbenadering voor: waar landgebruik en infrastructuur nu vaak zijn losgezongen van de fysieke ondergrond, pleit de tekst voor een aanpak waarin water en bodem leidend worden in ruimtelijke ordening. Het essay toont waar de grootste knelpunten en uitdagingen liggen, en visualiseert deze op een nieuwe fysiografische kaart van Nederland – die aantoont welke gebieden nat, droog, zout, slap, inklinkings- en overstromingsgevoelig zijn. De kaart dicteert niet waar iets wel of niet kan, maar biedt handvatten voor een beter geïnformeerd debat en robuustere, toekomstbestendige beslissingen.

Nederland in 2100

Waar kunnen we bouwen, waar is landbouw mogelijk, waar is er ruimte voor natuur? Behalve de nieuwe fysiografische kaart presenteert Op Waterbasis een aantal themakaarten die in beeld brengen waar grootschalige bebouwing, landbouw en natte natuur in de toekomst haalbaar blijven.

Een voorbeeld is de zandgronden in Brabant en Oost-Nederland, waar uitdroging en grondwaterproblematiek de landbouw onder druk zetten. De kaarten van 2050 en 2100 laten zien hoe de droge oppervlakte er zal toenemen van 12.500 km² naar maar liefst 14.000 km². Resultaat: niet-geïrrigeerde landbouw komt onder druk te staan, terwijl extra waterwinning de grondwaterstand nog sneller doet dalen – met aanzienlijke droogteschade aan natuur en landbouwgewassen tot gevolg.

In plaats van watertekorten technisch te blijven compenseren, pleit Op Waterbasis voor inzet van de natuurlijke veerkracht van het watersysteem. In het voorbeeld van Brabant en Oost-Nederland zal beperking van grondwateronttrekking noodzakelijk zijn om verdere verdroging te voorkomen. Dat vraagt om een aanpassing in de landbouw, met droogteresistente gewassen en efficiëntere irrigatietechnieken. In beekdalen en kwetsbare natuurgebieden kan herstel van de natuurlijke waterhuishouding helpen om het grondwaterpeil langer vast te houden.

Natuurlijk systeem als fundament

Op Waterbasis vat compact beschrijvend en helder verbeeld grondig onderzoek over bodem en water samen. De publicatie presenteert in begrijpelijke taal een beknopte analyse en probleemstelling, en biedt aanstekelijke alternatieven voor een duurzame herinrichting van Nederland. De vernieuwende kijk op de lagenbenadering – waarin bodem en water als natuurlijke systemen leidend zijn – in combinatie met de nieuwe fysiografische kaart van Nederland, helpt beleidsmakers op nationale en regionale schaal om toekomstbestendige keuzes te maken. Op die manier draagt Op Waterbasis bij aan een urgente transitie die tientallen jaren in beslag zal nemen, en waaraan we beter vandaag dan morgen beginnen. Dit pleidooi is slechts een startpunt: de opgave vraagt om voortdurende kennisontwikkeling, samenwerking en onderzoek, zodat we niet alleen plannen maken, maar de transitie ook echt in beweging zetten.

Bekijk hier de interactieve nieuwe fysiografische kaart van Nederland.
Download hier het volledige essay.