Toenemend risico in miljoenenstad

Accra, hoofdstad van Ghana, telt ruim 4 miljoen inwoners. Door de trek van het platteland naar de stad en door de instroom van vluchtelingen vanuit de buurlanden groeit Accra snel. Maar de klimaatverandering maakt de stad in toenemende mate gevoelig voor overstromingen. En met de groei van de bevolking neemt ook het risico toe. Hoe kan Accra in de toekomst beter tegen het water worden beschermd en tegelijkertijd kwaliteiten hebben om te wonen, te werken en te vertoeven?

Hoe kan Accra zich adaptief en attractief ontwikkelen? Die vraag stelde de Wereldbank.

Accra ligt in de smalle strook langs de kust tussen de heuvels in het achterland en de Golf van Guinee. De stad wordt dooraderd door een veelheid aan van oorsprong natuurlijke kreeksystemen, die het water vanuit het achterland door de stad naar zee afvoert. Het hemelwater valt onregelmatig, lange perioden van droogte worden afgewisseld door korte perioden waarin extreem veel neerslag kan vallen. Hierdoor is de piekbelasting groot. Om wateroverlast te voorkomen heeft Accra geïnvesteerd in een verbeterde afvoer van het water. Natuurlijke kreken zijn rechtgetrokken en omgevormd tot brede betonnen drains. Ook de haarvaten die het water naar de kreek voerden zijn letterlijk in beton gegoten.

Desondanks blijft het gebrek aan waterveiligheid een ernstig probleem. Ieder jaar leggen overstromingen het economisch leven in de hoofdstad stil en eisen de overstromingen slachtoffers. De klimaatverandering versterkt de urgentie een structurele oplossing te ontwikkelen.

Oplossing zorgt voor problemen

De eenzijdige inzet op een verbeterde waterafvoer heeft Accra om twee redenen geen goed gedaan. Het sneller afvoeren van water vergroot de druk op het systeem benedenstrooms, dat is vaak het gebied waar de meeste mensen wonen en het meeste kapitaal is geïnvesteerd.

Daarbij zijn de drains maar een deel van het jaar watervoerend. Meer dan de helft van de tijd staan de drains droog en vormen zij een smerig, onwelriekend open riool dat geen goed doet aan de leefomstandigheden in de stad.

Aanpak van het systeem

Er is een mindshift nodig, van zo snel mogelijk water afvoeren naar het water zo lang mogelijk vasthouden en bergen en pas afvoeren wanneer er geen andere opties meer mogelijk zijn. Daarbij behoeven het bovenstrooms, het midstrooms en het benedenstrooms deel van systeem een specifieke benadering.

Bovenstrooms ligt het accent op het vasthouden. Idealiter wordt hier een meer ‘spongy urban area’ ontwikkeld waar water wordt vastgehouden in vijvers en doorlatende ondergronden / verhardingen worden toegepast opdat het water in de bodem kan infiltreren. Water dat wordt vastgehouden hoef je niet af te voeren waarmee het systeem minder wordt belast.

Midstrooms ligt het accent op het verruimen van de bergingscapaciteit door het water meer ruimte te geven.

Benedenstrooms worden de mogelijkheden voor een versnelde afvoer, wanneer de nood aan de man is, verruimd. Hierdoor kan sneller in het systeem bergingscapaciteit vrijmaken op het moment dat grote hoeveelheden neerslag worden verwacht.

4 type maatregelen voor structurele verbetering

Water vasthouden

Accra is ontwikkeld in een opmerkelijk lage dichtheid. Door de open ruimte binnen het stedelijk weefsel te benutten voor waterberging kan het bergingsoppervlakte eenvoudig van minder dan 1 % worden uitgebreid tot meer dan 5%. Afhankelijk van de mogelijkheid om op bescheiden schaal over te gaan tot herhuisvesting kan dit aandeel oplopen tot meer dan 10%.

Ontwikkeling wadi’s

Nagenoeg het gehele afwateringssysteem is in beton gegoten. Door de betonnen goten te vervangen door groene greppels waarin periodiek het water wordt opgevangen wordt het water langer vastgehouden en kan het opgevangen water terug sijpelen naar de ondergrond om daar de natuurlijke waterbuffer aan te vullen.

Verbreden drains

In Accra is de piekbelasting dermate extreem dat de capaciteit van de huidige drains ontoereikend is. Zij moeten van 35 meter worden verbreed tot 100 meter. Daarmee ontstaan in het stedelijk weefsel buitensporig brede bakken die geen kwaliteit toevoegen. De maat laat zich optisch verkleinen door in de drains gebouwen op palen aan te brengen, maar het blijft daarmee een open riool dat de meeste tijd droog staat.Het alternatief is om op strategische plaatsen de drain te overkappen. Voorbeeld hiervan is waar de drain langs het spoor voert, waar de overkapping van de drain samen kan gaan met de ontwikkeling van een railway-business-center.

Korle Lagoon

De Korle Lagoon is de enige plek die altijd water voert. Hier liggen kansen voor de ontwikkeling van het centraal business district. In de Lagoon worden twee gebieden ontwikkeld, ‘boot’ en ‘vis’, met goed ontwikkelde, publieke waterkanten. Hier treft men elkaar, ziet men over het water uit op het centrum van de stad en ervaart men de koelte die het water de stad inbrengt.

Een deel van de opbrengsten wordt gebruikt voor het verbreden van de opening naar de oceaan. Hierdoor kan in de Lagoon ten tijde van piekbelasting sneller bergingscapaciteit worden vrijgemaakt en verbeteren ook de uitwisseling van zoet en zout water als ook van sedimenten en nutriënten.