Waterknooppunt krijgt derde kolk

De directe omgeving van het oude Vreeswijk (het huidige Nieuwegein) is al eeuwen een belangrijk waterknooppunt. Defensie en logistiek hebben er voor gezorgd dat in de loop der tijd forten, linies en sluizen zijn ontwikkeld. Eén van de laatste waterwerken die is aangelegd is de Prinses Beatrixsluis, inmiddels ruim vijfenzeventig jaar geleden. De Beatrixsluis vormt een essentiële schakel op de drukbevaren rechtstreekse hoofdvaarwegverbinding tussen Rotterdam – Amsterdam.
De monumentale sluis dreigt een knelpunt te worden door toenemend aanbod en grotere schepen. Daarom wordt het monumentale complex uitgebreid met een derde kolk waarbij respect voor het landschap, monument en historie vereist is.

Eenvoud en pragmatisme

Het totale ontwerp van BEA3X kenmerkt zich door eenvoud en pragmatisme. Eenvoud in de keuze voor een robuuste, degelijke roldeur met overzichtelijke, logisch aansluitende fuiken. Pragmatisch doordat vormgeving, maat/schaal en materiaalgebruik een logisch gevolg zijn van het functioneren. Dit is doorvertaald naar een viertal ontwerpuitgangspunten:

• Klare, heldere lijnen met één kneep: logisch doorlopende en vloeiende lijnen van het Lekkanaal komen samen bij één sluiscomplex van drie kolken waar het sluiseiland zo smal mogelijk wordt gemaakt;
• Pragmatisch civiel sluiscomplex; één (sluis) complex van 3 kolken met één doorlopend maaiveld van +7,80; een spel van symmetrie van gelijke sluiskoppen; één afgesloten, makkelijk te beheren sluiseiland;
• Ruimte voor beleving; de drie sferen: Rivier de Lek – Sluiscomplex – Kanaalwereld worden versterkt en verbonden door de NHW. Een brede onderdoorgang bij het Waterliniedok, logische routing, bredere ecologische zones, maximaal beleefbare Nieuwe Hollandse Waterlinie;
• Respect voor het monument; ‘Opsmuk’ die in de loop der jaren aan het sluiscomplex is toegevoegd wordt verwijderd, nieuwe (kunst)werken worden ingetogen van kleur en vormgeving; deze steken niet boven het maaiveld uit.

De Lek en Kanaal verbonden

Het sluiscomplex vormt de nautische ‘overstap’ tussen Lek en (Amsterdam-Rijn)kanaal, tussen verschillende landschappen en routes. Daar komt de wereld van onzekerheid, peilverschillen, dijken en wateropgaves samen met die van de veilige, lange, beplante lijnen van vervoer. Tevens is het de plek waar wandel-, fiets-, auto- en ecologische routes de vaarroute kruisen. Dit spel van overgang en confrontatie levert drie sferen op:

• Het dijkenlandschap van de Lek: een eenduidig doorlopend dijkprofiel met steunberm voorzien van stortsteen aan het kanaal, een tapijt van bloemrijk grasland en asfaltwegen aansluitend bij de huidige Lekdijk.
• Het kanalenlandschap richting het Amsterdam-Rijnkanaal: een rechte vloeiende lijn beplant met een dubbele rij populieren en prettige fietsverbinding.
• Het sluiscomplex als knoop en eigen identiteit: dit is de plek van overgang, routes en verbinden. ‘De oude dame’ trots en zelfbewust, zichtbaar op afstand, beleefbaar van dichtbij, geborgen tussen het groen.

Beleving van de Nieuwe Hollandse Waterlinie

Voor een maximale beleving van de NHW is een aantal uitgangspunten gehanteerd. Allereerst wordt de waterzone tussen sluiscomplex en bedrijventerrein ’t Klooster door slim ontwerp meer dan verdubbeld.

In navolging van het Landschapsplan worden de betonnen NHW-objecten herplaatst als ‘objets trouvé’. De ‘objet trouvé’ zijn de authentieke bewijzen van de verdwenen stelling. Plaatsing in het landschap maakt dat de beschouwer zich gaat afvragen waarom deze objecten daar liggen en wat de betekenis er van is. Om deze beschouwer te helpen en de recreatieve waarde van het gebied te verhogen krijgt de bezoeker een toelichting door middel van ‘augmented reality’, kortweg AR.

Door een smartphone of tablet op een fysiek aangebrachte marker te richten wordt informatie via de viewer aangeboden in 2D of 3D. In 2D krijgt men een digitaal informatiepaneel. Bij 3D ontstaat de mogelijk een object ter plekke 3D op te roepen en te bekijken. Het object wordt geografisch vastgepind ten opzichte van de marker. De beschouwer kan er dan omheen lopen en het object van alle kanten bekijken. Het is zelfs mogelijk objecten digitaal op hun originele plaats ten opzichte van de marker te plaatsen. De beschouwer kan de schuilplaatsen en kazematten op hun originele plaats bekijken, terwijl de nieuwe realiteit van de scheepvaart er ongehinderd doorheen kan varen. Het verleden waart als een geest door de nieuwe werkelijkheid. Hiermee krijgt de historische waarde een extra impuls en wordt de samenhang van de NHW duidelijk.

BEA3X heeft markers ontworpen. Deze markers hebben een diameter van 2 m en liggen opgenomen in de verharding van de doorgaande noord-zuid verbinding aan de oostzijde van het kanaal. Op de markers staat een geabstraheerd beeld van het NHW object waar de desbetreffende marker betrekking op heeft.

Highlights

Extra aandacht werd tijdens het ontwerp besteed aan onder andere:

• Het creëren van een heldere, klare lijn langs het kanaal, waar dit nu een geknikt verloop heeft;
• Symmetrie van vaarwegen fuiken en kolken, aansluitend bij het Rijksmonument;
• Het in ere herstellen van het Rijksmonument door verwijdering van opsmuk en toepassen van hoogwaardige materialen;
• Een zichtbalkon op de fietsbrug als uitkijkpunt over de sluisactiviteit;
• Een uitgekiende verplaatsingswijze voor de militaire kazematten;
• Een architectonische en duurzame ‘facelift’ voor het bedieningsgebouw-oost;
• Een sociaal veilige fietsverbinding onder de bruggen;
• Meer ruimte voor flora & fauna;
• Een betere beleving van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.