Een nieuwe dijk voor het eiland Marken

De omringdijk die Marken omsluit is een markant element; hij is laag en overwegend opvallend smal en steil waardoor hij uiterst compacte van vorm is. Daarbij kent de dijk een opvallend geknikt verloop. Hierdoor geniet men vanaf de dijk wisselende zichten over zowel het eiland als het aanliggend water. Het geknikte verloop maakt ook dat zich markante ‘kapen’ en ‘baaien’ hebben gevormd.

Direct aan de dijk zijn, zowel binnendijks als buitendijks, bijzondere ‘parels’ verbonden. Binnendijks de Rozewerf en het archeologisch monument De Heuvel, buitendijks de markante vuurtoren (het Paard van Marken), de haven en verdronken dorpen. De omringdijk vormt de lijst om het kunstwerk Marken. Deze ‘lijst’ voldoet echter niet aan de waterveiligheidseisen van deze tijd. De problemen hebben met name betrekking op hoogte en binnenwaartse stabiliteit. De dijk behoeft op korte termijn versterking, hij moet over grote lengte worden verbreed en vaak ook worden verhoogd.

Dat is in het geval van Marken om twee redenen dubbel lastig. Enerzijds omdat er zo weinig ruimte is, binnendijks en buitendijks grenzen aan de dijk terreinen van grote archeologische, cultuurhistorische en natuurwaarde. Maar ook omdat de oude dijk op de zettingsgevoelige ondergrond van veen ligt. Hierdoor zal een dijkverhoging maar tijdelijk voldoende effectief zijn.

Maatwerk

De dijkversterking Marken vraagt om maatwerk, om een oplossing die recht doet aan de bijzondere (cultuur)historische en ruimtelijke kenmerken en tegelijkertijd Marken afdoende voorbereid op de toekomst. Waar mogelijk moet de dijkversterking ook duurzaam nieuwe ruimtelijke-, gebruiks- en natuurkwaliteit aan de ringdijk toevoegen. Uiteraard mag dit niet ten koste gaan van de veiligheid. De opgave is een dijk te maken die de waterveiligheid binnen de normen garandeert en tegelijkertijd over ruimtelijke kwaliteit beschikt. Het is ‘safety first, quality too’.

Om de dijk weer aan de normen te laten voldoen zijn verschillende oplossingen in mogelijke alternatieven verwerkt. Daarbij is ook het alternatief van de zettingsvrije dijk uitgewerkt. Dit alternatief vereist een enorm grondverzet, hierbij wordt de venige ondergrond tot op het onderliggend zandpakket uitgegraven. Dat heeft verstrekkende gevolgen voor de buitendijkse archeologische waarden. Ook speelt hierbij de vraag in hoeverre dan nog ruimte is voor het behoud van de bestaande cultuurhistorische dijk en hoe in dat geval het oude en het nieuwe dijklichaam zich tot elkaar verhouden.

Een belangrijk aandachtspunt is hoe om te gaan met het geknikt verloop van de dijk. De dijkversterking heeft onvermijdelijk een breder dijklichaam tot gevolg. Dit werkt direct door op het kenmerkende geknikt tracé. Juist doordat de dijk zo smal is de dijk ‘wendbaar’, kan deze eenvoudig scherpe knikken maken. Vergelijk het met een touw, met een dik touw kun je minder precies contouren volgen dan met een dunne draad. Deze alternatieven worden technisch en ruimtelijk uitgewerkt, waarna zij onderling moeten worden gewogen op aspecten als kosten, beheerbaarheid en ruimtelijke kwaliteit.

Kader ruimtelijke kwaliteit

In 2015 is daartoe het Kader Ruimtelijke Kwaliteit dijkversterking Marken vastgesteld. Dit beschrijft de geschiedenis, identificeert de kwaliteiten en geeft aan hoe de aanstaande dijkversterking met die kwaliteiten om moet gaan. Naar aanleiding van dit kader zijn de kansrijke alternatieven uitgewerkt en is hieruit het voorkeursalternatief bepaald.

Notitie ruimtelijke ontwerpcriteria

In 2017 is ten behoeve van de ruimtelijke uitwerking van het dijklichaam en de aansluiting op de omgeving de ‘Notitie ruimtelijke ontwerpcriteria’ opgesteld.