Landschapsplan voor het spoor

Iedere treinreis start en eindigt op een station, hét visitekaartje van Prorail en NS. Vanuit de trein beleeft men vervolgens het omliggend landschap. Omgekeerd zijn spoor en station onderdeel van dat landschap en beleeft men deze vanuit het landschap.

Wij hebben, in opdracht van bureau Spoorbouwmeester, een landschapsplan voor het spoor ontwikkeld. Dit landschapsplan geeft richting aan de vormgeving en inrichting van groenvoorzieningen en verbindt het nationale, regionale en lokale schaalniveau. De ambitie is het spoorlandschap zodanig in te richten dat deze niet alleen ‘werkt’ (doet waarvoor deze is aangelegd: mensen en goederen snel, veilig en efficiënt verplaatsen) maar ook ‘waarde toevoegt’. In de zin van ecologische waarde, veerkracht voor de toekomst en ruimtelijke kwaliteit.

‘Spoor en stations, die werken en waarde toevoegen’, maken het landschap ecologisch en ruimtelijk interessanter. De reiziger kan zich dan beter oriënteren en spoor en station kunnen zich vanzelfsprekender en duurzamer in hun omgeving voegen.

De stationsomgeving & het landschap van de spooromgeving

Het landschapsplan voor het spoor is uitgewerkt in twee delen, de visie op de stationsomgeving en het landschap van de spooromgeving.

De visie op de stationsomgeving omvat een uitgewerkte vi­sie op de inrichting van het omgevingsdomein van stations in Nederland, toegespitst op de groen­voorziening. In de stationsomgeving komen veel verschillende ambities, belangen en vereisten bij elkaar, dat de kwaliteit en de houdbaarheid van beplanting en begroeiing niet vanzelfsprekend is. Ook bij stationsuitbreidingen en inpassing van bijvoorbeeld commercie wordt vaak weinig rekening gehouden met het groen. De visie moet houvast bieden aan stationsontwikkelaars en -beheerders en aan anderen die verantwoordelijk zijn voor de inrich­ting van een aantrekkelijke stationsomgeving.

Het landschap van de spooromgeving omvat een uitgewerkte visie op de groene kwaliteit van spoorbermen en andere terreinen langs de spoorbaan die door ProRail worden beheerd. Er een afwegingskader opgebouwd dat begint met de kernkwaliteiten van het Nederlandse landschap en dat resulteert in een ‘beslisboom’ voor beheer­maatregelen. Dit rapport vormt een belangrijke bouwsteen voor de uitwerking naar richtlijnen en voorschriften op het vlak van groenbeheer langs het spoor. De bedoeling van dit rapport is het integrale spoorbeheer mede richting te geven met aandacht voor landschapsbeleving en biodiversiteit. Op basis van de visie en de principes uit dit rapport kan de aanbesteding van integrale beheercontracten in landschappelijke en ecologische zin beter worden onderbouwd en meer worden gedifferentieerd.

De stationsomgeving is een beleving

De waarde van een stationsomgeving is drieledig: er is de beleving van de reiziger, de beleving vanuit de omgeving en de ecologische waarde. Een stationsomgeving is niet alleen een punt dat een reiziger passeert, maar het is een belevenis; er is wat te zien en te doen op stations. Een inclusieve, openbare stationsomgeving speelt daar een grote rol bij.

De landschapstypen vormen de basis voor de inrichting van de stationsomgeving. Het heeft de voorkeur de landschappelijke kenmerken altijd voor de reiziger beleefbaar te maken. De herkenbaarheid van de landschapstypen hangt samen met de locatie van het station en de mate van stedelijkheid. Rondom een landelijk of dorps station is het landschap altijd dichtbij, hier wordt de relatie met het landschap gezocht. Een (hoog)stedelijke station ligt soms losgeknipt van het landschap, het zichtbaar maken van het landschap is ook hier de wens maar een cultuurlijke beplanting is hier denkbaar wanneer dit meer effect sorteert op het gebied van ruimtelijke kwaliteit.