Katwijk is ontstaan op oevers van de Oude Rijn, op de plaats waar deze in zee uitmondt. Vanouds telt Katwijk drie woonkernen: Katwijk aan Zee, Katwijk langs de Rijn en Valkenburg aan de Rijn, dat tot 2006 zelfstandig was. Deze drie gebieden hebben tenminste één ding gemeen: ze zijn gebouwd op historische gronden. Al in de bronstijd, toen nog sprake was van een kwelderlandschap, werden de hoge oevers van de getijdenkreken bewoond. In de Romeinse tijd lag Katwijk aan de Limes, de handelsroute langs de noordgrens van het Romeinse Rijk, met een vestingwerk / castellum nabij het huidige Valkenburg.
In de jaren dertig van de vorige eeuw werd, tussen de duinen en de latere A44, Vliegkamp Valkenburg ontwikkeld. De aanleg hiervan veroorzaakte een aanzienlijke verstoring in de ruimtelijke, ecologische en hydrologische relaties. In de oorlog namen de Duitse troepen het vliegkamp over. Zij legden de Atlantikwal en het Barakkenbos aan. In de na-oorlogse periode werd het Vliegkamp uitgebreid en werden de monumentale hangars gebouwd.
Grenzend aan het Vliegkamp ontwikkelden zich het glastuinbouwgebied Zijlhoek en de zandwinning rond het Valkenburgse Meer. Momenteel wordt de N206 doorontwikkeld tot Rijnlandroute, waarmee het plangebied van overig Katwijk dreigt te worden losgesneden.
Lange tijd ontbrak het Katwijk aan ruimte voor groei. Dat veranderde toen het voormalig Vliegkamp aan de overzijde van de N206, in de overgang van duin naar polder, vrij kwam. Dat biedt Katwijk de ruimte haar vleugels uit te slaan.
Katwijk wil op deze bijzondere plek 5000 woningen bouwen, werklandschappen realiseren en een testlocatie voor onbemande voertuigen, waaronder drones, ontwikkelen. Deze ‘Unmanned Valley’ versterkt de concurrentiepositie van de kennisregio waar European Space Lab, Bio Science Park Leiden, Green Port, Naturalis, Leiden University vooraanstaande spelers zijn. Daarnaast is er visie nodig voor de groengebieden rond het Vliegkamp.
Toch is de opgave niet op de eerste plaats 5000 woningen, werklandschappen en een Unmanned Valley te ontwikkelen. De werkelijke opgave hier is een fantastisch woon- en leefomgeving te ontwikkelen waarbinnen dit programma kan worden ingepast; een gebied waar het aangenaam wonen, werken en vertoeven is en ecologische veerkracht toe wordt gevoegt. Een gebied waarin de samenhangen die met de ontwikkeling van Vliegkamp en Rijnlandroute verloren zijn gegaan zijn hersteld en waaraan de gelaagde geschiedenis afleesbaar is.
De ontwikkeling van Vliegkamp Valkenburg biedt de kans om aan Katwijk aan Zee en Katwijk aan de Rijn ook een Katwijk aan de Plas en een Katwijk aan de Duinen toe te voegen. De essentie is dat het wel één Katwijk wordt. Ook de inwoners van Katwijk aan Zee en Valkenburg moeten het nieuwe woongebied straks als een vanzelfsprekend onderdeel van hùn Katwijk ervaren en vanuit hun woonomgeving ook gaan genieten van de kwaliteiten die het nieuwe woongebied ontsluit: Valkenburgse Meer, Hollands Duin, hangars, de openheid van de polder. Omgekeerd moeten voor de inwoners van het nieuwe woongebied de voorzieningen en kwaliteiten van Katwijk eenvoudig en veilig bereikbaar zijn.
Water tekent het Masterplan, water vormt de belangrijkste openbare ruimte in het ontwerp. De kreken, die hun oorsprong vinden in het voormalig kwelderlandschap, worden blootgelegd. Daarmee worden de verspreid gelegen archeologische vindplaatsen ruimtelijk verankerd, herkrijgen zij hun oorspronkelijke context hetgeen ook hun zeggingskracht versterkt. Deze kreken houden ook het schone en mineraalrijke kwelwater dat vanuit de duinen op het gebied afstroomt langer vast.
Het gehele gebied wordt op boezempeil ontwikkeld. Voor de korte termijn is dat een dure ingreep, maar dit leidt tot een samenhangend en robuust watersysteem dat zich op termijn tegen lagere kosten laat beheren. Daarbij maakt dit dat hele systeem bevaarbaar wordt wat een enorme kwaliteit aan het woongebied toevoegt.
Aan het Valkenburgse Meer verrijst een woongebied dat helemaal op het water is gericht, van luxe lofts aan de plas tot dobberend wonen op het water.
Drie aantrekkelijke en onderscheidende uitloopgebieden omlijsten het woon-werklandschap: Mient Kooltuin en duinen, de open polder richting Wassenaar en het Valkenburgse Meer. Het gebied zelf wordt dooraderd door water en groen. Dit vormt het kader waarbinnen de toekomstige woon- en werkgebieden worden ontwikkeld. Dit kader borgt de eenheid in verscheidenheid en maakt dat de woongebieden gefaseerd en marktgestuurd kunnen worden ontwikkeld.
Het open gebied tussen Katwijk en Wassenaar, of het zuidelijk deel van de Mient Kooltuin, laat ruimte aan de ontwikkeling van een testlocatie voor onbemande voertuigen. Dit biedt ook een perspectief voor het behoud van de monumentale hangars, als proeftuin voor deze nieuwe tak van kennisindustrie. Zoals het Evoluon lange tijd icoon was voor de Eindhovense regio, zo kan Unmanned Valley het beeld van de Leidse kennisregio mede bepalen.
Project data
Titel: Vliegkamp Valkenburg Katwijk
Locatie: Katwijk, NL
Omvang: 900 ha
Opdrachtgever: Gemeente Katwijk
Samenwerking: Strootman landschapsarchitecten (IRV)
Looptijd: 2017-2018
Type: stedenbouwkundig plan, integrale ruimtelijke verkenning, gebiedsontwikkeling
Beeldcredits: BoschSlabbers
Projectcode: bs-S 17-11